Fritz Lang-en filmografiak arkitekturarekin lotura handiagoa duen zinemagileetako bat izan da. Beharbada egoera hau, aita arkitekto bat izan duelako eta arkitektura-estudioak hasi dituelako gertatuko da hori; izan ere, bere lanetan espresionismoari, futurismoari eta metropoli modernoak bere paisaia fisiko eta humanoarekin duen lilura handiari buruzko erreferentziak hauteman daitezke. Hiriaren erretratua, bere filmetan, bere izaera misteriotsu eta kezkagarria atzemanez egiten da batzuetan, hurrengoen kale hutsen gainetik hartualdien bidez: M, el vampiro de Düsseldorf (1931) edo gaueko tabernetako eta trenetako bagoietako New Yorkekoa: Scarlet Street (Perversidad, 1945), beste batzuetan, hauen biztanleen bidez: saltzaile ibiltariak, predikatzaileak, erakusleihoei begiratzen dieten haurrak, eskaleak, bilatzaileak eta prostitutak.
Nahiz eta H.G.Wells zientzia-fikziozko idazle handiak Metropolis “inoiz egin izan ez den filmik zirraragarriena” zela esan, ia mende bat geroago, Fritz Langen lan honek aparteko eragina du gure irudimenean. Axola gutxi du gure hiriak 20ko hamarkadako Manhattanen ikuspegi erraldoi bihurtu ez izana, edo teknologiak betiko integratu izana gure eguneroko bizitzan. Metropoliseko etxe orratzen ikuspegiak, beren zubiak esekiekin eta aireko zirkulazioarekin, etorkizuneko hiriaren gure ideia irudikatzen jarraitzen du, Sant’Eliako hiri-ikuspegien eta H.G.Wellsen amesgaiztoen nahasketa bat.
La Cimbra bildumako liburu berriaren argitalpenarekin El compás y la cámara. Estudios sobre Fritz Lang, (Arquia fundazioa, 2020ko apirila), Manuel García Roigek egile alemaniarraren zinemaren izaera arkitektonikoaren irakurketa planteatzen du, eta bere maisulan bezalako filmetan “arkitektoaren begirada” ezagutzera gonbidatzen du, M, el vampiro de Düsseldorf (1931) edo AEBetara emigratu ondoren filmatu zuenetan, adibidez: Scarlet Street (Perversidad, 1945) eta The Big Heat (Los sobornados, 1953). Roigek adierazten duen bezala, zuzendariaren etapa alemaniarra arkitekturaren diziplinarekin dituen loturengatik ospetsuena izan arren, zuzendariaren ondorengo filmografiari arreta gehiago jarriz gero, harreman hori askoz aberatsagoa eta konplexuagoa dela ikusi dezakegu: “zinegile bat arkitekto gisa agertzeko funtsezko auzia (hau da, eszenak proiektatzen duenean egiten duenaren antzeko ikuspuntutik planifikatzen du), eszenaratzea” (1).
"Le Mépris"en (El desprécio, 1963) Jean-Luc Godardek omenaldia egin zion, bere buruaren rola interpretatuz; Odisea filmatzen ari den zinema-zuzendaria bat, haren filmaketaren zati bat Capriko Villa Malaparte ezagunean filmatu dena. "Le Mépris"ek zenbait irakurketa-gako ditu, Piccoli-Bardot bikotearen urruntze-prozesutik, zinemagintzaren eskakizunei eta zinema-zuzendariaren etikari buruzko gogoetaraino. Azken gogoeta horiek modu esplizituagoan tratatzen dituzte Langek eta Godardek André S. Labarthek egin zuen elkarrizketa batean: Le dinosaure et le bébé. Dialogue en huit parties entre Fritz Lang et Jean-Luc Godard (1967). Filmaren grabazioak xehetasun ugari ditu zenbait gauzari buruz: filmaketaren teknikak -haurtxoaren (Goddard) inprobisazioa dinosaurioaren (Lang) prestakuntza perfekzionistaren aurka-, zentsuraren funtzionamendua zenbait herritan, hala nola Frantzian eta AEB-etan, zinemaren funtzio soziala eta "jendetzen artea" izatea, zinemagileek beren filmen bilketarekin duten harremana eta filmek zentzu kritikoa izateko beharra. Eszena batean, Le Mépris filmarenean, Jack Palancek antzeztutako enpresariak bere filosofia laburtzen du esaldi honen bidez: «Kultura hitza entzuten dudanean, nire taloitegia ateratzen dut». Hori esan eta gutxira, Fritz Langen pertsonaiak Bertold Brechten esaldi bat ekartzen du gogora, Hollywood-i buruz: «Egunero, ogia irabazteko, merkatura noa, non gezurrak saltzen dituzten, eta, itxaropenez beteta, errenkadan jartzen naiz saltzaileekin batera». Eta uste dut ez dagoela modu hoberik zinemagile baten lana deskribatzeko.
(1) Manuel García Roig, El compás y la cámara. Estudios sobre Fritz Lang, Arquia Fundazioa, 2020, 15. or.
