Álvaro Siza Vieira

TRAVELLING

Juan Domingo Santos

Nunha conversa con Álvaro Siza comentoume que cando era neno o seu pai alugou unha casa nun val con magníficas vistas para que se recuperase dunha enfermidade respiratoria. Debía gardar repouso e só tiña autorización médica para se asomar a unha terraza. Os primeiros días gustáballe contemplar os vales que se abrían á súa vista, pero pasado un tempo, divisar a paisaxe converteuse nun acto rutineiro carente de sorpresa que se volveu cada vez máis aburrido, polo que decidiu establecer un xogo consistente en abrir e pechar parte das contraventás creando visións fragmentadas da paisaxe con vistas diferentes cada día (1).

Na película «A ventá indiscreta» de Alfred Hitchcock, o protagonista, James Stewart, é un fotógrafo inmobilizado nunha cadeira de rodas que, para non se aburrir, observa dende o interior do seu apartamento o mundo que se abre ante el enmarcado por unha fiestra. Un «voyeur» que contempla fragmentos da vida co obxectivo da súa cámara. O cuarto e a fiestra aparecen na película como un único e inmenso decorado onde a arquitectura e a vida son vistas a través dos ollos do mesmo personaxe. A actitude de Siza, como a de James Stewart, representa a curiosidade no seu estado puro e demostra que visións parciais e fragmentarias poden evocar un ambiente recoñecible de emocións e sensacións sen ter que recorrer á totalidade; a imaxinación fará o resto (2). Fóra, no exterior, un repertorio de situacións e de cousas heteroxéneas, de historias onde aparentemente nunca pasa nada, convértense nun pequeno mundo que se abre ante nós baixo unha exposición controlada. Quizais para Álvaro Siza construír sexa investigar neste campo de relacións cunha mirada introspectiva e persoal (3). Na nosa conversa faloume de establecer unha orde diferente entre as cousas e a historia, e da súa atracción por certo enigma nas relacións que se producen entre o mundo exterior e o que imaxinamos del (4). Nada é pequeno ou grande, todo contén un mundo complexo e sofisticado ao mesmo tempo, cheo de múltiples conexións que se encarnan de maneira simultánea nos seus traballos acadando un estado de naturalidade asombroso (5).

O percorrido da cámara ao inicio de «A ventá indiscreta» mostra unha secuencia de espazos e actividades concatenados que comezan co fragmento dun patio, seguen co movemento dunha bailarina e o dunha muller paseando co seu cadelo, para despois internarse nun cuarto a través dunha fiestra e sobrevoar unha cámara fotográfica rota disposta sobre a mesa ata deterse no rostro suorento do protagonista. Este singular paseo da cámara ofrece información suficiente para suxerir onde estamos, quen é o protagonista e o que interesa do escenario arquitectónico. Cando ao final da película o asasino entra no cuarto e lle di a James Stewart «Que queres de min?», este, sen saber que responder, movido exclusivamente pola curiosidade e o aburrimento, ten que se defender do ataque do asasino cos seus instrumentos de fotógrafo, disparando «flashes» e dando golpes coa súa cámara, empregando elementos propios relacionados co personaxe ou cos lugares da acción, porque de non ser así, como dicía Hichtcock «teño a sensación de que desaproveito algo se non me sirvo desas cousas», desbaratamentos innecesarios que levan a construír con mínima enerxía en continuidade cos lugares e as cousas que nos rodean (6 e 7).

As obras de Siza son sempre invitacións a mirar dende unha fiestra, a entrar nun sitio ou a saír del dun xeito peculiar, tamén, como diría Juhani Pallasmaa, a subir a unha escaleira, a apoiarse nunha parede ou a tombarse no sofá para ver o teito e certos elementos que a simple vista pasan desapercibidos (8). Unha secuencia de experiencias e acontecementos onde a arquitectura se abre ao diálogo coa paisaxe, coa historia dos lugares, coa memoria e tamén coas cousas máis insignificantes, consciente da «imposibilidade debilitante de o finalizar».

O escultor Cabrita Reis dicía que «somos aquilo onde queremos chegar e a iso chámaselle historia», un conxunto de fiestras que día a día abrimos ao espectáculo da vida.